Ruimte voor Levende Rivieren

2 november 2023

In het manifest roepen de organisaties op om de ruimte in de uiterwaarden te gebruiken voor combinaties van hoogwaterveiligheid, natuurontwikkeling, recreatie en natuurinclusieve landbouw. Daarmee wordt het rivierengebied toekomstbestendig en levert het bijdragen aan waterbeheer, natuurherstel en een gezonde leefomgeving.

Voor de waterveiligheid worden vele maatregelen aan dijken en waterkeringen voorbereid. De partijen roepen in het manifest op om het in één keer goed te doen, en te zorgen voor optimale combinatie van functies. Dat kan door opgaven voor natuur, recreatie en natuurinclusieve landbouw onderdeel te maken van het Programma Integraal Riviermanagement en het beleid voor de grote rivieren. Je kunt het manifest hier downloaden.

Successen uit het verleden

Inspiratie putten we uit de successen van de projecten onder Ruimte voor de Rivier en de aanpak van Levende rivieren in de jaren negentig van de vorige eeuw. Er zijn toen dankzij de combinatie van waterveiligheid en ruimtelijke kwaliteit gebieden gerealiseerd waar het waterbeheer met robuuste riviernatuur is gecombineerd. Dat heeft in die gebieden geleid tot natuurherstel met een hoge biodiversiteit. Ook is de recreatiebeleving er sterk toegenomen.

Sinds ‘Ruimte voor de Rivier’ zijn veel soorten planten, insecten en andere ongewervelden die (bijna) verdwenen waren weer teruggekeerd. Denk aan brede ereprijs, zwarte populier, cipreswolfsmelk (en de hierop levende rups van de wolfsmelkpijlstaart), de rivierrombout, barbeel, rivierprik, zeearend, bever en otter. Maar nog niet altijd in voldoende aantallen voor duurzaam behoud. Voor vele meer veeleisende soorten, vooral dagvlinders, vissen, vogels en zoogdieren maar ook de zeldzame zwarte populier, is er meer oppervlakte en robuust natuurherstel nodig. Dit kan als we tussen de dijken meer uiterwaarden tot natuur omvormen en vaker dijken verleggen (en niet enkel versterken) zodat er in totaal meer ruimte komt.

In de Heesseltsche Waarden vindt al agrarisch natuurbeheer plaats. Dit is een mooi voorbeeld van samenwerking voor landbouw en natuur.

Agrarisch natuurbeheer

De partijen verwachten een goede samenwerking met agrarisch natuurbeheer. In de uiterwaarden zal op veel plekken het huidige grondgebruik moeten worden aangepast of verplaatst en ontstaat de mogelijkheid voor agrarisch beheer van extensieve graslanden, ruigten en struwelen, en wellicht ook voor rivier- en natuurbeheer. Dit biedt agrariërs kansen om te extensiveren en natuurinclusief te worden en daarmee de landbouwtransitie te versterken en doelen te realiseren zoals waterveiligheid, biodiversiteit en een aantrekkelijker landschap. Uitbreiding van het Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer moet hierin voorzien, bepleiten de partners in Levende rivieren.

Uiterwaarden en de landbouwtransitie

In het mozaïek van riviermoerassen, ooibossen, nevengeulen, stroomdalgraslanden en glanshaverhooilanden kan het extensieve boerenland – met name in die laatste twee typen – een belangrijke bijdrage leveren. Stroomdalgraslanden zijn immers op sommige plekken te combineren met extensieve beweiding en maaien. Op andere plekken is het streven om grote delen het hele jaar door te laten begrazen door zelfredzame runder- en paardenrassen in sociale kuddes. Dit levert een aantrekkelijk landschap op, met ruige vegetatie en veel variatie. In goede samenwerking kan dit de draagkracht voor een (deels) veranderend landgebruik ondersteunen en kansen bieden voor agrarische ondernemers in de gehele landbouwtransitie.