Advies GEA-netwerk: blokkade zonnevelden niet verstandig

10 november 2023

Nederlandse overheden sturen aan op een zeer beperkte inzet van de opwekking van elektriciteit met zonnevelden op landbouwgrond. De voorkeur ligt bij opwekking op onderbenutte daken en gevels. De provincie Overijssel kiest zelfs resoluut voor een verbod op zonneparken op landbouwgrond.

Het in juni gesloten Gelderse coalitieakkoord vermeldt: “Zonnepanelen plaats je wat ons betreft op daken of eventueel via andere vormen van dubbel ruimtegebruik. In ieder geval niet op goede landbouwgrond. Daarvoor stellen we regels vast, uiterlijk medio 2024, liefst eerder.”

Landbouwgrond en zonneladder

De landbouwsector heeft behoefte aan grond om te kunnen extensiveren. Dat is belangrijk voor maatschappelijke opgaven voor natuur, bodem en water en voor perspectief voor de landbouw zelf. Daarom verdient het niet de voorkeur om zonnevelden op landbouwgrond te plaatsen. Gelderland hanteert al enkele jaren de zonneladder, waarmee voorkeurslocaties worden gezocht. Landbouwgrond staat daarin al onderaan, na natuurgebieden. Maar kan vanwege de klimaatopgave een absoluut verbod aan de orde zijn?

Bijdrage aan beleidsvorming

Het Gelders Energieakkoord-netwerk, waar Natuur en Milieu Gelderland deel vanuit maakt, heeft als bijdrage aan de beleidsvorming in de Provinciale Staten een raadpleging uitgezet onder haar partners. Ongeveer 100 professionele organisaties in de energietransitie gaven hun standpunten en ervaringen om mee te nemen in de besluitvorming over het Gelderse beleid.

De respons valt samen te vatten als een “Nee, tenzij”, vertelt GEA-regisseur Jan Emmerzaal. “De voorkeur gaat niet uit naar zon op landbouwgrond, maar de boodschap is ook helder: tenzij projecten nodig zijn om de energiedoelstellingen voor 2030 te halen én ze aan duidelijke voorwaarden voldoen.” Het GEA-netwerk benadrukt het belang van dubbel ruimtegebruik en een optimale energieopbrengst als sleutelfactoren voor het succes van zonnevelden op landbouwgrond. Tekst gaat verder onder de afbeelding.

Multifunctioneel ruimtegebruik

Uit de raadpleging komen verschillende van deze randvoorwaarden naar voren. Zo is het zinvol om onderscheid te maken tussen goede en ‘minder productieve’ landbouwgrond; die laatste zou dan nog wel in aanmerking kunnen komen voor zonnevelden.

Multifunctioneel ruimtegebruik heeft sowieso de voorkeur van de respondenten. De mogelijkheden voor dubbel ruimtegebruik zijn nog lang niet uitgeput, is de strekking. Tegelijk is helder dat dubbel ruimtegebruik, zoals zonnepanelen boven parkeerplaatsen (solar carports), vaak duurder is en er daarom extra stimulering voor nodig is. Ook voor agri-PV, zoals panelen boven zachtfruit en verticale of kantelbare panelen in combinatie met weiland en vee, is een krachtiger ondersteuning nodig.

Cablepooling – wind en zon op één aansluiting – en aansluiten bij een bedrijventerrein/energy hub worden als onderwerpen nadrukkelijk genoemd. De netcongestie wordt dan (deels) ontlopen en de combinaties leiden tot minder maatschappelijke kosten.

Lokale processen

Welke beleidsinstrumenten kunnen dubbel ruimtegebruik en de ruimtelijke afweging het best waarborgen? De antwoorden laten zien dat alle mogelijke instrumenten nodig zijn: maatwerk in gebiedsprocessen, regionale afspraken, lokaal beleid en de provinciale omgevingsverordening. Veel respondenten komen met aanvullingen die bevestigen dat de lokale dialoog bijzonder nodig is.

In lokale processen kunnen gemeenten samen met bewoners en grondeigenaren naar de beste locatie voor energieopwekking zoeken.

Jan Emmerzaal: “Gemeenten en provincies zijn bij uitstek in staat de zonopgave ruimtelijk in te passen en dit zo goed mogelijk te combineren met andere opgaven. Zij kunnen rekening houden met regio-specifieke omstandigheden. Ik ga er van uit dat het eventueel aanscherpen van de provinciale Omgevingsverordening zorgvuldig en met betrokkenheid van relevante stakeholders plaatsvindt. Het plotselinge bijna-verbod op zonnevelden zoals de provincie Overijssel onlangs verkondigde, zet veel druk op de bestuurlijke verhoudingen. Een vergelijkbaar beleid in Gelderland brengt de klimaat- en energiedoelen verder in de gevarenzone.”

Aangeboden aan Provinciale Staten

De resultaten van de raadpleging zijn woensdag 8 november aangeboden aan de Provinciale Staten van Gelderland. Klik hier voor een presentatie met de beknopte resultaten. Ook een meer uitgebreid rapport met de resultaten van de raadpleging is beschikbaar. Lees hier meer over achtergrond en aanleiding van de raadpleging.